نقوش تصویری
به تحقیق میتوان گفت که قالیچههای تصویری یا عکسی در طی دو سدهی اخیر بخش خاصی از طرحهای قالی ایرانی را به خود اختصاص دادهاند . پرویز تناولی از جمله افرادی است که به این موضوع توجهی خاص نشان داد و مطالب مفصلی از تاریخ تصویرسازی و تصویر بافی در ایران گرد آورد که بخش اعظم مطالب این بخش نتایج یافتهها و بررسیهای اوست . به اعتقاد وی قالیهای عکسدار و تصویری در اواخر سدهی دوازدهم هجری قمری (هیجدهم میلادی) و به دنبال تحولاتی که در اغلب هنرهای ایرانی به وقوع پیوست به وجود آمد و به تدریج سیر تحولات و تطورات بسیاری برخود دید و ما امروز میتوانیم سبکی جدید در تصویرسازی و صورت بافی در قالی ایران را نظارهگر باشیم که اگرچه از بعد مهارتهای بافندگی سرآمد اعصار است ، اما از بسیاری جهات فرش ایران را به نوع آزارندهای تهدید مینماید که جای بحث بیشتر برای آن در این مجال نیست . براساس آثار و نوشتجات باقیمانده از مورخان قدیم ، تصویرسازی در قالی بافی ایران دارای تاریخی بسیار قدیمی است و در بررسی تاریخ صدر اسلام در برخی مواقع شرح کاملی از این دستبافها دیده میشود .
شاید معروفترین این شرح ها متعلق به یک قالی است که در زمان خلافت المنتصر دیده شده و تصاویری از ولیدبن عبدالملک و … بروری آن وجود داشته و عبارتی نیز به خط فارسی برآن نوشته بودهاند . اما متأسفانه نه از قالیچههای عکسدار آن عصر چیزی به دست ما رسید و نه تا قرن سیزدهم هجری میتوان تأثیر و تحول تصویر بافی در فرش را مطالعه نمود چه قدیمیترین قالیهای تصویری براساس منابع موجود بیش از دوست یا حداکثر 250 سال ندارند و تعداد آنها نیز بسیار معدود است . –اگر چه احتمال وجود قالیهای قدیمی از این دست در مجموعههای خصوصی بسیار است-قالی بافی در دوران قبل از اسلام از هنرهای رایج ایران بود و گفته میشود جنبههای تصویری آن بسیار غنی بوده است اما بعد از حضور اسلام در تمام پهنهی ایران ، قالی بافی نیز همانند دیگر آثار ایرانی خود را با شرایط جدید تطبیق داد و از اولین نتایج این تطبیق حذف تصویر بافی و تصویرگرایی بود . اساس قوانین اسلام در این مورد برمبنای حذف ریشههای بت پرستی بود و اگر چه این آیین خاص قبایل عرب بود و در ایران معنا نداشت ، اما اجرای فرامین مشمول کلیه ممالک تحت تسلط اعراب بود . خوشبختانه فرهنگ غنی و پربار ایران توانست در برابر بسیاری از ناملایمات تاب تحل آورد و تقدیر چنین بود که پس از 10 قرن ، سرانجام سلسلهای برایران حاکم گردد که بنیانگذار تحولات بسیاری چه در آن زمان و چه بعد از خود گشت . در قرن دهم هجری قمری سلسلهی صفویه در ایران بنیان گذاشته شد و پادشاهان آن ضمن تجدید عظمت و اقتدار ایران قبل از اسلام ، اقدامات مهمی را در شئون مختلفی زندگی به انجام رساند که مهمترین آن به رسمیت شناختن مذهب تشیع به عنوان دین رسمی ایرانیان بود و به این ترتیب ایرانیان را با اعراب و ترکان عثمانی جدا ساختند . مذهب تشیع که براساس اعتقادات خاص ایرانیان به اسلام شکل گرفته بود از بسیاری با اعتقادات اعراب تفاوت داشت و برداشت ایرانیان که از دستورها و فرمانهای اسلام و اصولاً دیدی که به طبیعت داشتند ، آزادنهتر و زمانه پسندتر بود . باعث تحولاتی در شکوفایی هنرهای مختلف به ویژه هنرهای تصویری گردید و از نتایج مهم آن بنیان نهادن شیوهی تصویر بافی و پیدایش قالیچههای تصویری در سدههای بعدی بود . با استقرار سلسلهی صفوی و گسترش جنبشهای جدید فکری و هنری ، تصویرسازی که تا قبل از آن تنها به بهانه مصور کردن اشعار و داستانها خلق میشد به اندازه آنها از حد کتب نجاوز نمیکرد ، تحولات تازهای پیدا کرد و در اندازههای طبیعی و گاه بزرگتر به روی دیوار کاخها و سردر بازارها و حمامها و زیر گنبد و دیوار امامزاده ها و پردههای تعزیه خوانها آمد و در بسیاری از رشتههای دیگر تصویر سازی به عنوان موضوعهای دلخواه هنرمندان جلوهگر شد . انتقال تصاویر بروری بافتههای گرهدار کندتر از دیگر هنرها بود زیرا قالی وسیلهای بود برای استفاده روزمره در خانه و هم برای عبادت برروی آن در مسجدها . در سدههای بعدی و در دوران پادشاهان افشاریه ، زندیه و قاجار تحولات دیگری همپای با تحولات سایر هنرها در تصویر سازی و تصویر بافی فرش ایران به وجود آمد که با توجه به شرح وقایع مربوط به جنبشهای جدید در نقاشی و تصویرسازی در دوران حکومت صفویان که مختصری از شرح آن در بخش نقوش گل فرنگ ارایه شد ، لازم است جهت آگاهی از روند این تحولات تا اواخر دورههای قاجار توضیحات تکمیلی گفته شود که در صفحات بعد به این وقایع نیز خواهیم پرداخت . درواقع نفوذ شیوههای نقاشی غرب به ایران علاوه بر شکلگیری نقوش اقتباسی و شاخههای دیگر آن در فرش ایران ، اولین زمزمههای تصویر سازی و تصویر بافی را سبب شد در اواخر قرن سیزدهم هجری قمری و اوایل قرن چهاردهم در اصل آغاز جنبش دیگری در هنر ایران بود و در این سالها در تمامی هنرها گرایش به شبیهسازی و طبیعت گرایی توجه همهی هنرمندان را به خود معطوف داشت . در این زمان با توسعهی روابط تجاری ایران با غرب . فرش ایران به همه جا راه یافت اما آن گروه از این قالیها که مزیّن به تصاویر و عکسهای مختلف بودند فقط در داخل کشور مورد توجه واقع شدند و در خارج رونقی نداشتند . در همین زمان نمونههایی از کارت پستالها وتصاویر اروپایی به ایران راه یافت . شباهت زیادی این نمونهها به طبیعت ، بسیاری از ایرانیان را به تحسین واداشت . این نقاشیها که در حقیقت معمولیترین نوع نقاشیهای اروپایی بودند و در اروپا در همه جا ، از جمله روی جعبههای شکلات و لوازم آرایش چاپ مینمودند ، در ایران مورد توجه قرار گرفت و ضمن راه یافتن برروی دیوار منازل و در آلبومهای اعیان و اشراف ، برخی از آن تصاویر چاپی به تعداد زیاد تکثیر و به تمام نقاط ایران ، حتی دور افتادهترین نقاط کشور و در میان عشایر کوچ رو به دست بافندگان روستایی و عشایری و از همین زمان بافتن این تصاویر برروی قالیچههای ایرانی آغاز گشت و شاید از همین جا است که نقوش گلفرنگ که اغلب تزیینات تصاویر و مناظر و اشخاص را برروی این جعبهها برعهده داشتند ، شاخهای جدا یافتند و در برخی مناطق همچون چهارمحال و بختیاری به تنهایی برروی قالیهای بختیار نقش بستند . با اعتقاد پرویز تناولی دو دسته از نقاشان و تصویر سازان قرون سیزده و چهارده سهم بیشتری را در اشاعهی هنرهای تصویری داشتند . یکی نقاشان قهوه خانهای و دیگری نقاشان مذهبی .
این نقاشان که حاصل کارشان را در معرض مستقیم دید تودههای مردم قرار میدادند و در قهوه خانهها و یا مجالس تعزیه و شبیه خوانی حضور داشتند ، تأثیر زیادی برروی سلیقهی هنرمندان رشتههای دیگر از جمله قلمکاسازان ، تصویر گران کتابهای چاپی و قالیبافان گذاشتند .
تولید کتاب با پیدایش صنعت چاپ در اواسط قرن سیزدهم باعث گردید آثار نقاشان و مصوران این کتب به دست تودههای مختلف مردم افتد و موجبات الهام بسیاری از صنعتگران در کارگاههای صنایع دستی شد . اولین کتب چاپی در ایران با استفاده از تکنیک چاپ سنگی منتشر شدند و حسن این امر آن بود که تصاویر با بیانی ساده و فقط با خطوط سیاه و سفید نشان داده میشدند ، برخی از این کتابها بعد از چاپ با دست رنگ میشد ، درنتیجه به اجبار از ریزه کاریها و پرکاریهای مینیاتورسازی که اساس کار مصوران کتب بود دور میشد . سادگی این تصاویر عامل مهم دیگری برای استفاده هنرمندان سایر رشتهها از جمله قلمکار سازان و قالیبافان بود . موضوعها و تصاویر چاپ سنگی بیش از همه مورد توجه قلمکارسازان بود زیرا انتقال این تصاویر از روی کتاب به روی پرده به دلایل گفته شده کار مشکلی نبود . قلمکار همان گونه که از نام آن پیداست نقاشی مستقیم با قلم رنگهای گیاهی روی کرباس و کتان و چلوار است و در ایران سوابق کهن دارد . نزدیکی ابعاد پردههای قلمکار به ابعاد قالیچه و همچنین برخی از وجوه مشترک دیگر مثل حاشیه ، توجه قالیبافان را به خود جلب کرد و پردههای تصویری ، مدل کار فرشبافان شهری از جمله بافندگان تبریزی ، کرمانی کاشانی و اصفهانی قرار گرفت . عکس و عکاسی نیز تحول دیگر در هنر تصویر سازی ایران به وجود آورد . اوج این تأثیر به اوایل سلطنت ناصرالدین شاه قاجار (1316-1264 هجری قمری) باز میگردد که مصادف است با آمدن معلمان اروپایی به ایران و دیدار برخی از ایرانیان ، از جمله درباریان و شاهان از شهرهای اروپایی و از نتایج این دیدارها انتقال عکسهای اروپایی به ایران و سپس انتقال هنر عکاسی . عکس و عکاسی موجب شد که موضوعهای تازهای وارد هنرهای تصویری آن زمان شود و به خصوص در قالیچههایی موسوم به قالیچههای «نقش شاهی» اثر عمیقی بگذارد .
باید اذعان داشت علیرغم راهیابی فرش ایران به اروپا در همین دوران ، اما هیچ گاه قالیچههای تصویری با موضوعات خود نتوانستند علاقهی اروپاییان با به خود جلب کنند . این عدم علاقه دلیل روشنی داشت و آن سوابق طولانی تصویر سازی در غرب بود که تصویرسازی ما ، حتی روی قالی برایشان جالب نمینمود ، درحالی که قالیهای سنتی به خاطر حالات غیر تصویری و طرحهای هندسی و اسلیمیهای پرپیچ و خم و گل و برگهای روح افزایش برای غربیان هنری متفاوت بود و جای تعجب است که علیرغم بسیاری عوامل ، دو دههی اخیر سیرگرایش به قالیچههای تصویری و به اصطلاح تصویر بافی در قالی ایران رو به فزونی گذارده است . مهمترین موضوعات قالیچههای تصویری در یک طبقه بندی کلی عبارتند از :
1-تصاویر شاهان مانند هوشنگ شاه ، خشیارشا ، شاپور اول ، نادرشاه افشار ، فتحعلی شاه ، ناصرالدین شاه و از همه فراگیرتر تصویر سلطان احمد شاه قاجار .
2-داستانهای حماسی و ادبیات کلاسیک ایران مانند رستم و سهراب در شاهنامه ، لیلی و مجنون ، خسرو و شیرین و …
3-موضوعهای مذهبی و داستانهای دینی و قرآن کریم .
سلام وبلاگ خوب وقشنگی داری اگه وقت کردی یه سری هم به من بزن همیشه هستند کسانی که نمی خواهند پرواز تو را ببینند تو به پرواز فکر کن نه به آنها
mer30[
هر چیزی که تو رو به سادگی نکشه باعث میشه که قویتر بشی
چه دعایی کنمت بهتر از آن ، که خدا پنجره ای رو به اطاقت باشد